Doğum kontrol hapları

Son zamanlarda 3 tip oral doğum kontrol hapı kullanılmakta: Periyodik kombine estrojen-progesteron, sürekli ve uzatılmış haplar. En sık kullanılan kombine oral doğum kontrol hapları. Estrojen kanamayı kontrol ederken progesteron gebeliği önler. Ayrıca daha sonradan geliştirilen ertesi gün hapları da doğum kontrol hapları grubuna katabiliriz.

Oral doğum kontrol hapları esas olarak gebeliği önlemede kullanılsa da başka amaçlar için de kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları:

• Adet sancısı
• Düzensiz kanama
• Fazla kanama
• Miyom ve endometriozise bağlı ağrı
• Mens nedeniyle olan migren

Progesteron gebelik önlemedeki öncelikli hormondur. Yumurtalıkta folikül (yumurta) gelişimini önleyip ovulasyonu engeller. Progesteronun diğer bir etkisi serviksdeki (rahim ağzı) mukus tıkacın koyulaşarak sperm geçişinin engellemesinin sağlaması. Progesteron ayrıca rahim içindeki endometrium tabakasının ince kalmasını sağlayarak eğer embriyo oluşursa yerleşmesine engel olur.

Estrojenin de folikül büyümesini engellemede az da olsa etkisi vardır.

Kombine oral doğum kontrol hapları

Adet başında başlanır. 21 günlük bir hafta ara verilen ve 28 gün ara verilmeden kullanılan çeşitleri vardır. Estrogen ve progesteron hormonu içerir. Etki mekanizması esas olarak ovulasyonu (yumurtlamayı) engelleyerek olur. Hastanın kanama tercihine ve klinik durumuna göre 3 çeşit kombine oral kontraseptif tercih edilebilir:

• Periyodik: 21-24 gün ilaç kullanımı sonrası 7-4 gün ilaçsız periyot takip eder. Aylık kanama olur.
• Uzatılmış periyodik: 3 ay boyunca kullanım sonrası 1 hafta ilaçsız dönem takip eder. 3 ayda bir kanama olur.
• Sürekli: Bir yıl boyunca ara verilmeden ilaç kullanılır. Bu dönem boyunca adet kanaması olmaz. Ancak lekelenme tarzında ara kanamalar sık görülebilir.

İlaç bırakıldıktan sonra ilk birkaç ay içinde gebe kalma olasılığı hap kullanmadan önceki durumunuza döner.

Düzenli kullanıldığında %98-99 korur. En ideal kullanma şekli her gün aynı saatte almak. Eğer sağlıklı ve sigara içmiyorsanız uzun süre hap kullanılabilir.

Hap kullanılmaması gereken durumlar

• Kalp krizi, kalp krizi için iki veya daha fazla risk içerme ( ileri yaş, diyabet, hipertansiyon, sigara, obezite …)
• İnme
• Trombus öyküsü bacak ve akciğerlerde
• Kanama pıhtılaşma bozukluğu
• Sigara içen 35 yaş üstü
• Aşırı obezite
• Migren ya da şiddetli baş ağrısı
• Hipertansiyon (140/90 mmHg üzeri)
• İskemik kalp hastalığı
• Siroz
• Trombogenetik mutasyon (protombin mutasyonu, protein C, protein S, faktör V Leiden eksikliği, antitrombin bozukluğu)

Doğum kontrol hapı kullanmanın avantajları

• %98-99 etki
• Kullanımı kolay
• Hapı bırakır bırakmaz hamile kalınabilir
• Adet kanamaları ve sancısı daha az
• Over ve endometrial kanser riski %50 daha az
• Bazı haplar akne ve tüylenmeye de iyi gelir

Doğum kontrol hapı kullanmanın dezavantajları

• Her gün düzenli kullanılmak zorunda
• Nadiren düzensiz kanama yapabilir
• Yüzde lekelenme oluşabilir
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korumaz

Son yapılan çalışmalarda hap kullanmak ile kilo alma, baş ağrısı, meme hassasiyeti, bulantı veya cinsel dürtülerde değişiklik arasında bir ilişki gösterilememiştir.

Doğum kontrol hapının yan etkileri

Ciddi yan etkiler çok az. En sık görülen yan etkisi ara kanamalar. Yan etkiler:

• Ara kanamalar
• Bulantı
• Baş ağrısı
• Meme hassasiyeti
• Akıntı artışı
• Libido azalması
• Sigara kullananlarda kalp krizi ve inme riski daha fazla. Sigara kullanılmıyorsa herhangi bir risk artışı yok
• Bacaklarda pıhtılaşma ihtimali 10000’de 2-6 arası artmakta.
• Glukoz metabolizmasında bozulma; diyabet olanlarda insülin ihtiyacında artış
• Hipertansiyon artışı %4-5 oranında

Doğum kontrol hapı ve kanser

Meme Kanseri: Meme kanser riskinde çok çok nadir artış (100 000 de 8’den yaklaşık 100 000 de 12’lere) olabilir.

Servikal Kanser (Rahim ağzı kanseri): Uzun süreli kullanımda çok az artış saptanmıştır. Hap kullanılsa bile rahim ağzı kanseri testleri yapılmalı. Prezervatif kullanmadan cinsel birliktelik ve arkadaş sayısı artması riski arttırır.

Over Kanseri: Over kanseri riski hap kullananlarda %50 daha az görülmekte. Hatta ilaç kullanmayı bıraktıktan sonra bile koruma devam etmekte.

Endometrial Kanser: Yine aynı şekilde kanser % 30-50 azalmakta ve koruma ilaç sonrası devam etmekte.

Kolorektal Kanser: %15-20 daha az görülmekte.

Progesteron hapları

Sadece progesteron hormonu içeren doğum kontrol hapları. İçinde estrojen hormonu bulunmaz. Ovulasyonu engellemesinin yanında servikal mukusta kalınlık artışı nedeniyle sperm geçirgenliğini azaltır ve endometrium kalınlığını azaltarak embriyo yerleşimini bozar.

Koruma oranı % 92. Ancak çok düzenli kullanılırsa % 99 a kadar etkili olur. Kanama düzeni değişir. % 40 düzenli % 40 düzensiz kanarken % 20 kadında hiç kanama olmayabilir.

Doğurganlık hızı ilacı bırakır bırakmaz eski haline gelir. Sakat bebek sahibi olma riski artmaz.

Bu haplar özellikle emziren kombine hapları kullanamayan kadınlarda tercih edilir.

Progestron hap kullanılmaması gereken durumlar

• Şüpheli veya bilinen gebelik olması
• Tanısı konmamış anormal uterin kanama
• Meme kanseri veya şüphesi
• Akut karaciğer hastalığı, tümörü veya siroz
• Anti epilektik ilaç (sara için) kullanımı

Progesteron hapı kullanmanın avantajları

• Kullanımı kolay
• Cinsel hayatı etkilemez
• Emzirmeyi etkilemez
• Her yaştaki kadın kullanabilir
• Yan etkisi çok az

Progesteron hapı kullanmanın dezavantajları

• Her gün kullanmak
• Adet düzensizliği yapabilmesi

Bu haplar cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korumaz. Kanser ile ilgili bir ilişkisi gösterilmedi.

Acil doğum kontrol hapı (Ertesi gün hapı)

Korunulmamış cinsel ilişki sonrası başvurulan bir yöntem. Etki mekanizması spermin canlılığı geçene kadar ovulasyonu iptal ederek ya da erteleyerek olur. Ayrıca ovulasyon yeni olmuşsa spermin yumurtayı döllemesini engeller. Eğer ilaç kullanan kadar yumurta döllenmiş ise etki göstermez.

İlişki sonrası ilk 72 saatte kullanılması gerekir. Etkinliği %90-98 arası değişmekte.

Çok nadir yan etkileri var. Nadiren kusma yapabilir. Dış gebelik ihtimalini çok az oranda arttırmakta. Gebe kalınmış ise bebeğe hiçbir zararı olamaz ve düşüğe sebep olmaz.

Doğum kontrol hapı nasıl kullanılır?

Doğum kontrol haplarını almaya adetin ilk 5 günü içinde başlanmalı. Etkinliğin artması için mümkünse her gün aynı saatte alınmalı. Bulantı, baş ağrısı gibi bazı yan etkileri azaltmak için gece yatarken alınabilir.

Doz unutulmuş ise hatırlanınca hemen alınmalı ve o günkü doz atlanmamalı. 2 doz unutulmuşsa üst üste 2 gün ikişer tane alınarak devam edilebilir. İkiden fazla unutulmuş ise başka bir korunma yöntemi mutlaka kullanılmalı.

Doğum kontrol haplarının etkisi ne zaman başlar?

Kombine doğum kontrol haplarını adetin başından ilk 5 gün içinde başlarsak ilk ay koruyucu etkisi başlar. 5. günden sonra başlarsak mutlaka başka korunma yöntemi kullanmamız gerekir.

Doğum kontrol hapları kilo yapar mı?

Çoğu kimsenin düşündüğünün aksine doğum kontrol hapları kilo almanızı ve kilo vermenizi etkilemez. Herkesin vücut yapısı farklı olduğu için herkeste farklı etkiler gösterebilir. Yan etkilerinden dolayı ya da adete yakın dönemdeki oluşan ödem nedeniyle kilo almış olarak hissedilebilir.

Doğum kontrol haplarınının etkisini neler azaltır?

Doğum kontrol hapının etkisinin azalmasındaki temel sebep düzenli ve zamanında kullanılmamasıdır. Etkinliği azaltan diğer sebepler:

• Uzun süreli isal ve kusma (48 saat ve daha fazla)
• Rifampisin (antibiyotik) kullanılması
• Griseofulvin (antifungal) kullanılması
• HIV ilaçları
• Bazı anti epileptik (sara) ilaçları

Süt verirken doğum kontrol hapları kullanılabilir mi?

Evet kullanılabilir ancak kullanılan hapın tipi önemli. Kombine oral doğum kontrol hapları sütün kalitesi ve miktarını azaltabilir. Ayrıca süt içinde de bir miktar hormon geçebilir ve kız bebeklerde nadiren vajinal kanamaya sebep olabilir.

Progestin içeren ilaçların süt miktarı ve kalitesi üzerine hiçbir etkisi olmaz. Lohusalık bittikten sonra (doğum sonrası 40 gün) kullanılabilir.