Endometriozis Nedir? Tanı ve Tedavi Yöntemleri

Endometriozis normalde rahim içinde bulunan en içteki endometrium dokusunun olması gereken yer dışında vücudun herhangi bir yerinde oluştuğu ağrılı bir durumdur.  Endometriozis çoğunlukla yumurtalıklar, tüpler, rahmin karın içinde kalan dış yüzeyi ve pelvis içindeki karın zarında olmasına rağmen beyin dâhil birçok organda görülebilir.

Rahmin içindeki gibi diğer yerlerdeki endometrium dokuları da hormonların etkisiyle büyürler ve kanayarak dökülürler. Bu kanamalardan dolayı endometriozis odakları etrafında skar doku ile birlikte yapışıklıklar oluşur. Endometriozis yumurtalıklarda oluştuğunda kist oluşursa bu kiste endometrioma (çikolata kisti) denir.

Pelvik bölgedeki endometriozis şunlara yol açar:

• Endometriozis odakların etrafında rahatsızlık
• Skar doku oluşumu
• Yapışıklık ve bunun sonucunda pelvik organların birbirine bağlanması
• Adet dönemlerinde şiddetli ağrı
• Kısırlık sorunları

Endometriozis sık görülen bir hastalık olup kadınların % 10’unu etkiler. Tedavisi mümkün olan bir durum olması hasta açısından iyidir.

Endometriozis Belirtileri?

Endometriozisde en önemli ve ilk bulgu özellikle adet dönemlerinde olan kasık ağrısıdır. Adet sancısı genelde çoğu kadında olmakla beraber endometriozisde ağrı yaş ilerledikçe çoğu zaman artar.

Sık görülen bulgu ve şikâyetler:

• Ağrılı Adet Dönemleri (Dismenore): Adet sancıları ve kramplar adet birkaç gün önce ve sonra görülür. Ayrıca karın ağrısı ile birlikte bel ağrısı da olabilir.
• Ağrılı İlişki (Disparenu): Endometriozisde ilişkide ağrı çok sık rastlanır.
• Barsak Hareketleri ve İdrar Yaparken Ağrı: Mesane ve barsak tutulumunda özellikle adet dönemlerinde idrar ve gaita yaparken ağrı olur.
• Kanama Artışı: Kanama miktarında, kanama süresinde artış ve aralarda da kanama olması (menoraji, menometroraji )
• İnfertilite: Bazen ilk tanı kısırlık ile de olabilmekte.
• Diğer Bulgular: Özellikle adet dönemlerinde yorgunluk, ishal, kabızlık, şişkinlik bulantı

Ağrının şiddeti endometriozisin yaygınlığı ile direk bağlantılı değildir. Hafif endometriozisi olan kişilerde şiddetli ağrı olabilirken şiddetli endometriozisi olanlarda hafif ağrı olabilir.

Endometriozis bazen diğer hastalıklarla karışabilir. PID ve over kistindeki ağrı, irritabıl barsak sendromundaki ishal, kabızlık, şişkinlik, karında kramplar endometriozis tanısı konulmasına neden olabilir.

Endometriozis Nedeni?

Endometriozisde kesin neden bilinmemekle birlikte bazı teoriler var:

• Retrograd Mensturasyon: Adet döneminde endometrium hücreleri içeren kan tüplerden karın boşluğuna dökülür. Bu hücreler karın zarına yapışarak oraya yerleşir ve endometriozis odakları haline gelir.
• Periton Hücrelerinden Değişim: Hormonların ve immünolojik faktörlerin etkisi ile karın boşluğunun içindeki karın zarı hücreleri endometrium hücresine dönüşür.
• Embiryojenik Hücre Değişimi: Östrojen hormonunun etkisiyle embriyojenik dönemde farklılaşmayan hücrelerin ergenlik döneminde endometrial hücrelere dönüşür.
• Endometrial Hücre Taşınması: Kan ve lenf damarları yoluyla endometrial hücreler başka dokulara taşınması ile pelvis dışındaki uzak organlarda endometrium odakları oluşur.
• Cerrahi Yolla Hücre Taşınması: Histeretomi, sezaryen gibi cerrahi işlemler sonrasında endometrial hücrelerin başka bir dokuya taşınması ile oluşur.
• İmmün Sistem Bozukluğu: İmmün sistemdeki bir bozukluktan dolayı rahim içi dışında oluşan endometrial hücrelerin tanınıp yok edilememesi sonucunda oluşur.

Endometriozis Evreleri

Endometriozisde evreleme değişik nedenler vardır. Evreleme de yerleşim, sayı, büyüklük ve odağın derinliği önemlidir. Endometriozis de 4 evre vardır.

• Evre 1 (minimal): Küçük odaklar ve yaralar yumurtalıklar üzerindedir. Ayrıca pelvik bölgede bazı odaklar olabilir.
• Evre 2 (hafif): Hafif odaklar ve hafif derinleşme yumurtalıklar ve pelvik bölgede karın zarında görülür.
• Evre 3 (orta): Derin odaklar yumurtalıklar ve pelvik bölgede karın zarında görülür. Ayrıca odak sayısı artmıştır
• Evre 4 (şiddetli): En şiddetli evre. Tüpler ve barsaklarda da odaklar görülür.

Risk Faktörleri

Endometriozis gelişmesinde birçok risk faktörü vardır. Bunlar:

• Doğum yapmamış olmak
• Adet kanamalarının erken başlaması
• Menopoza geç girmek
• Adet dönemlerinde fazla ve uzun kanamak
• Düşük vücut kitle indeksi
• Anne, kız kardeş veya kuzenlerinde endometriozis olması
• Adet kanının normal akışının bozulması
• Üreme organları anomalileri
• Endometriozis adet kanamaları başladıktan uzun süre sonra gelişir. Endometriozis bulguları ve semptomları gebelikte geçici olarak ve menopozda tamamen kaybolur.

Endometriozis Tanısı

Endometriozis, over kisti, pelvik inflamatuar hastalık gibi bulgular ve şikayetler oluşturabilir. Ağrının tedavisi için kesin tanı koymak gerekir. Tanı için yapılması gerekenler:

• Hikaye: Hastanın şikayetlerinin ne zaman başladığı, hangi dönemlerde olduğu, adet dönemleri ile ilişkisi, yakın akrabalarda aynı şikayetlerin varlığı ve diğer şikayetler dikkatlice sorgulanır.
• Pelvik Muayene: El ile rahim ve yumurtalıkların durumu, ağrısı olup olmadığı, kist ya da yapışıklıkların varlığı tespit edilebilir.

• Ultrason: Yumurtalık over ve tüplerin durumu incelenir. Vajinal ultrason ile daha iyi görüntü alınır. Kist ve endometrioma (çikolata kisti) tespiti için ultrason yardımcı olmasına rağmen endometriozisin olup olmadığını göstermez.

• Laparokopi: Kesin tanı laparoskopi ile görerek ve biyopsi alarak konur.
• Magnetik Rezonans: Endometrioma, kist ve yapışıklıklar görülebilir.

Endometriozis Komplikasyonları

Endometriozisin birçok komplikasyonu vardır. Endometriozisde en önemli sorun infertilite. Minimal ve hafif formlarda gebe kalmak çok fazla sorun olmasa da ileri evrelerde kadınları %30-40’ı kısırlık sorunu yaşamakta. Gebelik olabilmesi için yumurtlama olmalı, sonrasında tüp tarafından alınan yumurtanın sperm ile karşılaşıp döllenme sonrasında yaklaşık bir hafta içinde rahim içine hareket edip endometriuma tutunması gerekir. Endometriozis tüplerde hasar oluşturarak sperm ve yumurtanın karşılaşmasını ve tüp içinde hareket ederek embryonun rahim içine uluşmasına engel olabilir.

Kronik ve şiddetli ağrı ızdırap verici bir hal olabilir. Depresyon, anksiyete ve diğer mental sorunlar gelişebilir.

Endometriozisli hastalarda over kanseri gelişme riski normal topluma göre çok az miktarda artış gösterir.

Endometriozis Tedavisi

Endometriozisin tedavisi yoktur. Ancak şikayetlerine yönelik tedavi yapılabilir. Endometriozis tedavisi ilaç ve cerrahi olarak yapılır. Ağrı geldiğinde hemen sona ermesi en önemli beklentidir. Şiddetli ağrı hayat kalitesini oldukça fazla düşürür. Şikayetlerin önceliğine göre tedavi planı yapılır.

• Ağrı Kesici: Şiddetli adet ağrıları için nonsteroidal anti-inflamatuar ilaçlar (ibuprofen, naproksen sodyum) kullanılabilir.
• Hormonal Tedavi: Adet döngüsü sırasında hormonların düşüp yükselmesi endometrial odakların büyümesine neden olur. Hormon tedavisi endometrial odakların büyümesini ve yeni odak oluşumunu azaltabilir. Endometriozis ağrılarında hormon tedavisi ağrıyı oldukça azaltabilir Endometriozisde kullanılan hormon tedavileri:

Kontraseptifler: Endometrial odakların hormonlara cevabını azaltır. İlaç kullanımı endometrium dokusunun büyümesini azaltır. Buna bağlı olarak şikayetler azalır veya kaybolur.

Gonadotropin-relasing hormon agonist ve antagonistleri: FSH ve LH oranında düşüşe sebep olurlar. Bunun sonucunda östrojen seviyesi düşer ve sonucunda adetler kesilir. Bu ilaçlar geçici menopoz yaratacağı için sıcak basmaları, vajinal kuruluk, kemik kaybı gibi yan etkiler görülebilir.  İlaçlar kesilince adet döngüsü tekrar başlar.

Progestin tedavisi: Adetleri keserek şikayetlerin azalmasını sağlarlar.

Aromataz inhibitörleri: Vücuttaki östrojen üretimini azalır. Progestin ve doğum kontrol hapları ile birlikte kullanılabilir.

• Cerrahi Tedavi: Endometriozis de gebelik olmuyorsa endometriozis odaklarının alınması gebelik şansını arttırır. Ayrıca çok şiddetli ağrı varsa cerrahi tedavi sonrası azalır. Ağrı için sonrasında ağrı kesici ve hormonal tedavi uygulamak gerekir.

Endometriozisde en etkili tedavi rahim ve yumurtalıkların alınmasıdır (histerektomi ve bilateral ooferektomi). Yumurtalıkların alınması ile menopoz gelişir ve geriye dönüşü yoktur.